Os veciños de Casaio respiran despois de 10 días ardendo: “O Teixadal non se queimou grazas á brigada da aldea”

Carballeda de Valdeorras leva ardendo desde a semana do 11 de agosto. Un lume que afecta a máis de 5000 hectáreas e que destruíu espazos naturais como Pena Trevinca ou o Teixadal de Casaio. Os veciños de Casaio, no concello de Valdeorras, tiveron que organizarse para defender a súa aldea das lapas xa que, como din, os medios tardaron moito tempo en chegar.

Pedro e Elba, comuneiros e propietarios do albergue rural Eco dos Teixos, lembran aquela primeira noite con moito medo: "O lume empezou en Zamora e colleu moita velocidade co vento cara Trevinca. Nun día púxosenos enriba da aldea, na montaña de en fronte. Vivímolo con moita preocupación e vimos que o lume viña con moita forza, estaba arrasando moitas hectáreas cada día e non había ninguén mobilizado", lembran. Juanjo Lorenzo, guía local de montaña e natureza, incide en que "o incendio comezou o xoves 14 e o primeiro medio aéreo que chegou foi o martes 19. A partir disto, que cada un saque as súas conclusións. Entendemos que o primeiro son as persoas, as casas e os animais, pero creo que se puido ter feito algo máis". 

A Consellería de Medio Rural deu conta deste lume por primeira vez (que se denominou inicialmente A Veiga-A Ponte) o martes, día 19 de agosto: "dende as 18.42 horas de onte está activo un lume no concello ourensán da Veiga, parroquia da Ponte, que segundo as últimas estimacións provisionais supera as 20 hectáreas (pendente de novas medicións) e que entrou en Galicia dende Castela e León. Para a súa extinción mobilizáronse, de xeito acumulado, 3 axentes, 5 brigadas, 1 pa, 1 avión e 4 helicópteros". O mércores 20, a publicación da Consellería de Medio Rural actualizaba o estado do lume, que xa pasou a chamarse "Carballeda de Valdeorras-Casaio": "Desde as 18.42 horas de luns está activo un lume no concello ourensán de Carballeda de Valdeorras, parroquia de Casaio (anteriormente denominado A Veiga-A Ponte), que segundo as últimas estimacións provisionais afecta 2.000 hectáreas e que entrou en Galicia dende Castela e León. Para a súa extinción mobilizáronse, de xeito acumulado, 6 axentes, 11 brigadas, 1 pa, 1 técnico, 1 avión e 5 helicópteros".

 

Estes datos contrastan cos testemuños dos veciños, que destacan que o lume iniciado na Porto de Sanabria entrou no concello de Carballeda de Valdeorras o sábado 16. Foi o luns, 18 de agosto cando finalmente chegou ao Teixadal pola súa ladeira oeste: "Só traballou un helicóptero e 1 brigada de terra de maneira intermitente a partir do mércores 20", afirma Pedro. Javier Torrente, pola súa parte, incide en que "o lume durou 10 días, dos cales 4 non houbo medio ningún, agás os medios da propia aldea. Sospeitamos, aínda que non podemos aseguralo, que non apareceron medios para non declarar o lume, xa que se o declaraban, tiñan que subir a nivel 3 e iso implicaría a entrada de medios nacionais". Pese a que o día 18 chegou unha brigada de 5 persoas subcontratadas polo concello, o lume xa levaba días queimando zonas como o Pico de Trevinca, Pena Negra ou Pena Surbia, ameazando con baixar ao Teixadal.

 

Ante esta situación, decidiron mobilizarse cos materiais que tiñan. "O domingo tocamos as campás da igrexa da aldea e varios veciños xuntámonos para buscar formas de paralo". Con batelumes e algúns materiais de protección e emerxencias que tiñan na aldea, lanzáronse ao monte durante horas e horas de angustia e indefensión. O prioritario neses momentos era crear un cortalumes que protexera a aldea. Unha vez conseguiron estabilizar o lume que se achegaba perigosamente a Casaio (atopábase a 1,5 quilómetros da aldea), o seguinte obxectivo foi o Teixadal, queimado nun 40% da súa extensión, aproximadamente. Finalmente, tras moitos días loitando, o día 25 de agosto os veciños conseguiron frealo e enfrialo, tal e como apunta Pedro.

A partir do mércores, comezaron a chegar medios aéreos a esa zona. Máis de 2 días sen comunicación e sen axuda. Apareceu timidamente algún helicóptero, de xeito "moi intermitente". Nese bosque había "moita biodiversidade que pouco a pouco se estaba queimando". Cando pensaron que xa pasara o peor, outro fronte do lume comezou a achegarse a aldea por outro lado. "Ese fronte tiña moita forza e era moi visible desde a aldea, polo que a xente xa se empezou a poñer nerviosa". Outra veciña de Casaio, Gelita, lembra con angustia como o lume ía chegando: "O medo que tiñamos era que cruzara o río San Xil. Se o cruzaba, tiñámolo no pobo". O martes pola tarde, o lume cruzou o río e a preocupación aumentou entre a veciñanza. A partir deste momento comezaron a aparecer máis medios, pero seguían sen ser suficientes e o lume avanzaba, ata que un helicóptero conseguiu descargar e, mais dunha semana despois, poden respirar un pouco máis tranquilos.

A PERDA DE BIODIVERSIDADE

Javier Torrente, veciño de Casaio, alerta sobre a perda ambiental que se produciu no Teixadal: "Temos coellos, lobos, osos, moitas aves rapaces... Unha riqueza fáunica moi grande. Cando o lume chegou ao Teixadal, a xoia da Coroa, o bosque máis antigo de Galicia, foron os veciños os que o defenderon. O Teixadal non se queimou pola brigada da aldea". Tal e como afirma Torrente, "esta é unha zona de especial protección das aves e tamén unha zona de especial conservación. Nestes montes aniñan o 70% da aguia real que hai en España. Agora non sabemos que foi delas. Non sabemos se desapareceron, se marcharon ou se se queimaron. Aínda temos que ir ao monte a avaliar a situación".

O Teixadal era un territorio case virxe, con escasas zonas de asentamento humano. Ademais, "é o hábitat de moita fauna salvaxe como a aguia real, o lobo ibérico, o cervo ou o oso pardo. Agora está todo queimado", tal e como explican Pedro e Elba. A fauna xa non ten onde resgardarse, afirman, e xa se poden ver animais deambulando, sen rumbo, en busca dun espazo no que abrigarse.

AFECTACIÓNS AO TURISMO

Na pequena aldea de Casaio hai moi poucos aloxamentos turísticos. Gelita, propietaria da hospedaxe Casa Gelita, lamenta que, tras os lumes, moita xente que tiña aloxada viñera rematou marchando. "Eu teño moita xente que vén a ver Trevinca e o Teixadal, pero agora mesmo non teño reservas. Isto aféctanos directamente. A todos", denuncia.

Por outra banda, o albergue Ecos do Teixo tamén sufriu afectacións, xa que todo o entorno que arrodea a aldea de Casaio é de especial interese para moitas persoas, tanto a nivel turístico como ambiental. "Perdimos agosto. Nós temos aloxamento e tamén un centro de actividades con rutas guiadas pola montaña e campamentos. De feito, tiñamos un campamento a semana que vén pero tivemos que cancelalo". Resaltan que tamén perderon moitas reservas: "o noso recurso principal, o monte, está queimado, así que a xente non vai vir".

Juanjo Lorenzo engade que agora é o momento de valorar os danos e proporcionar axudas reais ás persoas que sufriron danos con todo isto: "Supoño que agora a administración dará axudas aos afectados, tanto persoas afectadas directamente como viticultores, casas rurais e demais persoas que vivan do turismo de montaña".

"DESLIGAMENTO" DOS QUE GOBERNAN COA POBOACIÓN

Tras as polémicas declaracións da alcaldesa de Carballeda de Valdeorras, María del Carmen González, o descontento entre moitos veciños que loitaron contra o lume é palpable. Pedro e Elba denuncian que "hai un desligamento total co medio e ca natureza. Ante unha catástrofe deste tipo, cremos que hai que unirse e traballar xuntos para evitala. Quitarlle peso e negalo non é a solución. A realidade é que estaba ardendo e desde o primeiro momento se lle comunicou á alcaldesa. E nunca estivo vinculada realmente co que estaba pasando".

Javier Torrente, pola súa banda, pide responsabilidades políticas tras estas declaracións, incidindo en que son palabras carentes de veracidade: "Tamén dixo que en Carballeda houbera lumes peores, o cal non é certo, porque nunca houbo un lume que chegara a consumir a cantidade de hectáreas que este lume abarcou".

De feito, ante a falta de comunicación por parte das administracións, unha das primeiras persoas que usou o seu altofalante para denunciar o que estaba acontecendo no Teixadal de Casaio e en Pena Trevinca foi a conta de Orgullo Galego, a través dos vídeos que lle mandaban desde esa zona. 

Sputnik Labrego, un proxecto de investigación centrado nas sociedades labregas galegas, compartiu un vídeo en redes no que denunciaba as declaracións da alcaldesa, contrapoñéndoo co testemuño real dos veciños que viviron o lume en primeira persoa. Desde este proxecto destacan que "o problema sempre foi que a alcaldesa non tivo unha perspectiva real do que estaba sucedendo. Non houbo canle de diálogo".

Os veciños de Casaio hoxe respiran tranquilos. Desde o martes, 26 de agosto, só se dedican a enfriar puntos quentes e o día 27 de agosto o lume dábase por estabilizado. Nesta historia de angustia, indefensión e organización colectiva, a veciñanza de Casaio saíu a defender o seu entorno natural, un monte co que teñen unha ligazón moi profunda e que lles dá de comer a moitos deles. Porque foron eles sós os que protexeron o Teixadal de Casaio. E nun futuro proximo, cando todo isto pase, cómpre rememorarmos a aquelas persoas que loitaron por coidar e preservar o noso monte.