Galitzia

Cada verán, coma moita xente, toca aproveitar para poder ler con máis tempo ca no resto do ano un pequeno feixe de libros. Na escolla deste ano incluín o último ensaio de Serio del Molino, “Lugares fuera de sitio”, un ensaio-libro de viaxes polas que denomina “esquinas dobradas do mapa” có seu anterior “La  España vacía”, auténtico catalizador de todo un ´zeitgeist´ sobre o problema do despoboamento. Del Molino percorre desta vez Xibraltar, Ceuta, Melilla, Andorra ou os enclaves fronteirizos de Llivia nos Pirineos e a cidade portuguesa de Olivenza, capturada por Godoy e aínda bandeira do irredentismo luso  (tamén hai unha referencia de pasada ao Couto Mixto).   O autor fai proba unha vez máis da súa habilidade e amplas lecturas para describir paisaxes e paisanaxes de lugares cunha xeografía, cultura e mesmo xeopolíticas moi peculiares.  

 

Por un lado laméntase da perda de diversidade que a creación dos estados e as fronteiras (paradoxalmente reforzadas pola integración europea) supuxo en moitos territorios, chegando a afirmar que se está a cumprir o mapa ordenado de Europa (sen zonas de sombra, mixtas ou de pel de leopardo) que lle gustaría a Hitler. Por outro lado a erosión desa diversidade de pobos e linguas, se se fai sen violencia por medio da educación nacional obrigatoria e a uniformización do territorio (Javier de Burgos, o creador das provincias en 1833 é para el un heroe) resulta un prezo lamentable mais necesario a pagar por acabar co feudalismo e autoritarismo do Antigo Réxime. Reclámase a cooficialidade do Bérber en Ceuta e Melilla ao tempo que se acepta como unha inevitabilidade que os portugueses de Olivenza deixaran de falarlle a súa lingua aos fillos hai unha xeración.

 

O curioso deste tipo de razoamentos é que por moita profesión que se faga de non ser nacionalista en realidade sono nos feitos. O Estado Español non se percibe como unha construción continxente (como o son todos). Rexéitanse as bandeiras e hinos pero logo apélase ao patriotismo constitucional, o que soa moito a nacionalismo banal. Fálase da progresiva perda do bilingüismo xibraltareño ou dos presuntos posicionamentos xenófobos de Joan Fuster verbo das partes castelánfalantes de Valencia pero non se aborda a situación de varios millóns de cidadáns galegos, cataláns, ou Vascos. A non ser que esa fose a materia do seu seguinte libro.

 

Curioso que desde Lisboa se lle chame Montesinho a un parque natural cheo de frondosas carballeiras, soutos e campos traballados. O nome indica unha desolación que non é tal. Está situado no Alto Tras-Os-Montes,  termo que tamén describía un illamento certo ata que chegaron as estradas pagadas polos fondos europeos. Pero as connotacións destes nomes revelan tamén que Portugal é un país de vocación mediterránea, onde se afirma que na Gallaecia entre Douro e Miño o que había era Lusitanos. Sen dúbida non son galegos mais non poucas veces durante o percorrido aparecen lóstregos dunha vida rural moi semellante á nosa de hai non máis de dúas décadas. Pouco antes de pasar a raia a paisaxe cambia a un altiplano case estepario. Se ben son cousas da orografía co paso da fronteira é notable (como apuntaba o devandito del Molino) o estado de abandono e mesmo desolación deste lado. O nacionalismo portugués si serviu para valorizar (con todos as críticas que se lle poida facer a un país tan centralizado)  o mundo rural e vilego.  En breve chégase á autoestrada. Parada na estación de servizo d´A Mezquita.  O gran aparcadoiro ateigado de moitos coches con familias que polos acentos que se escoitan levaban varios centos de quilómetros ata facer parada na entrada e teito de Galicia.  Logo de varios días sen escoitar español choca un pouco. Mais en realidade o mesmo se escoitaría en calquera outra área de servizo da autopistas galegas -non tanto así, aínda, nas estadas xerais. Volver ao país.   

 

Traer aos fillos para que durante dous meses de verán poidan falar galego con alguén que non sexa o seu pai. Funciona os primeiros anos cando gustan de estar a lidar cos avós e os veciños. Mais a falta de nenos, e os poucos que hai falan todos en español, sumado á competencia imbatible de tres canais infantís 24h en español por un par de horas na TVG2 con programación de arquivo, e o resultado é un progresivo castrapo. Paradoxalmente a nai fai o camiño inverso co seu limitado español de secundaria cada vez máis trufado de galeguismos. Disque isto é a mestizaxe e a modernidade polo que seica é unha boa cousa. Será. En todo caso é o que hai.

 

Rúa do Príncipe, pulmón de Vigo. Na Casa do Libro teñen nun lugar destacado o novo libro de Domingo Villar ´O último barco´, privilexiando a edición en galego mesmo que non cabe dúbida que venderán, tamén en Galicia, moitos máis exemplares en español.  Como tamén reservan un lugar máis ca decente, e non en proporción á cifra de vendas, ás publicacións en galego. Abro a edición en Siruela e nin traza de mención de que é un libro escrito en galego. Tampouco o fai a Wikipedia, nesa versión que ten a toponimia franquista. A mesma que moitos se queixan de ter por defecto no seu Google Maps porque nin saben, ou non se queren molestar en descubrir, que poden ter o seu móbil ou ordenador en galego.

 

 Dúas rapazas nun café desa mesma rúa cóntanse confidencias de postadolescente. En galego. Os falantes nativos temos a mesma estúpida incomodidade cos neofalantes coma teñen os portugueses cos galegofalantes.  En parte é o acento pero tamén a prosodia, totalmente na xerga xuvenil española. Non coñecen outra. Existe? O mesmo problema disque teñen os nenos cataláns. O da normalización pola escolarización funcionaba no XIX e parte do XX pero de pouco valen coa chegada do pop, a postmodernidade e a modernidade líquida. No subconsciente está a sospeita de impostura, que falar galego só sexa parte do disfraz, ao igual que o piercing no nariz e a tatuaxe no antebrazo.

 

En 2012 Norman Davies, historiador e autor do moi interesante ´The Isles´, onde contaba a historia das Illas Británicas desde a perspectiva non Inglesa, publicou ´Vanished Kingdoms´.  Nel fala dalgúns reinos que foron importantes no seu día e dos que non queda case traza, coma Borgoña ou Aragón. Salta o corazón ao ver que tamén hai un capítulo para Galicia; ata decatarse que se refire á Galitzia, importante principado centroeuropeo e que agora está dividido entre Polonia e Ucraína, con boa parte da súa poboación autóctona, xudea, morta nos campos nazis. O positivo é que Galicia aínda existe e que malia o noso vitimismo nunca tivemos os horrores doutras latitudes. Simplemente esvaece. Está por ver se do reino máis antigo de Europa quedará en non moito tempo algo máis ca unha nota ao pé nalgún libro de historia para distinguila dunha rexión centroeuropea.