A vila xurdida do torrente narrador e irónico de don Gonzalo ímola coñecer, ao longo das case seiscentas páxinas de La saga-fuga de JB, por medio de varios JB (non confundir co escocés) nomeadamente a través de José Bastida, un ex seminarista, encarcerado tras a guerra, mestre depurado, que gaña a vida como profesor de gramática ao tempo que non pode deixar de considerarse a si mesmo como un simple desgraciado mentres escribe poemas nun idioma que só el entende, unha especie de trampitán de Juan de la Cova , inventor, entre outras moitas cousas, do Pirándargallo, un aparello que lle servía para andar por todo o mundo sen moverse de Ourense. Postas así as cousas non nos debe estrañar a resolución emitida polo censor franquista sobre a novela: “De todos los disparates que el lector que suscribe ha leído en este mundo, éste es el peor”; así que o funcionario conclúe: “Este libro no merece ni la denegación ni la aprobación”
Entre as moitas cousas extraordinarias que acontecían en Castroforte de Baralla estaba a de que, en certas ocasións, a vila podía desprenderse da terra e levitar, ademais de ser a capital da quinta provincia galega que o aparello burocrático do estado fixo desaparecer de mapas, rexistros, e libros de texto tal e como lle aconteceu, e mesmo segue a acontecer, aos mortos do franquismo, que segundo un individuo apelidado González Capón, que seica é Poncio de Baralla e deputado provincial, “merecíano”.
Brutada semellante só é comprensible, en primeiro lugar, pola natureza do animal e, en segundo, por quen non o couta, isto é, unha sociedade que non foi quen, case oitenta anos despois, de converter en historia a sublevación militar-fascista e o horror que desencadeou; unha sociedade que segue a ter a besta remoendo no seu ventre; unha sociedade que pactou unha democracia vixiada polos facciosos que lle permitiu reproducir as súas elites económicas, xudiciais, culturais, relixiosas, políticas…
O exabrupto do Poncio de Baralla é un “lapsus linguae” freudiano. Non é que non quixese dicir o que dixo, é que pensa o que dixo, que “o merecían”, ou como se escoitaba cando un era mozo “algo farían”.
Mais ollemos o envés da folla. Teño escoitado en moitas ocasións a familiares, amizades ou veciñanza de persoas asasinadas a xustificación “non fixeran nada, que ían facer… se eran uns pobres”. Pero si que fixeran. Eran libertarios, socialistas, agraristas, galeguistas, sindicalistas, demócratas, republicanos… eran a conciencia lúcida das clases traballadoras, da pequena e mediana burguesía progresista, das minorías cultas… Por iso procuraron o seu exterminio.
Grazas ao Poncio de Baralla por facerme subir ao escano e baixar do andel as follas amarelecidas que rematan dicindo: “Castroforte parecía una nube lejana, donde quizás el Rey Artús empezase a proponer al pueblo la proclamación inmediata, definitiva, del Cantón Independiente, hasta que en el Reloj del Universo sonara la hora del regreso”