Anxos Sumai e a estrañeza

Oh, perdón. Deixeime levar.

 

Oeste, Catoira. 10 de maio do 2014. Anxos Sumai está cociñando na casa de pedra onde naceu e onde se criou. Sentados nun muro baixiño conversamos sobre a súa fascinante novela do ano 2013 titulada A lúa da colleita, que é a primeira que leo desta autora das terras de Arousa. É unha obra que mereceu nada menos que o Premio Nacional da Crítica para Novela en Lingua Galega, o Premio García Barros de Novela e o Premio de Narrativa da Asociación de Escritores en Lingua Galega.

 

Levo vivindo con este libro só catro días, pero a sensación é de que vai quedar nun recuncho dos recordos durante moito tempo. Esta historia dunha muller chamada Nuria Uría - monxa monxa xamón xamón – mantén cos lectores un paradoxo: é ó mesmo tempo producinte de máxima expectación e suspense e tamén dun grande desconcerto, feita cunha tremenda esixencia provoca unha lectura moi desexada, chea de pracer cando se degusta a súa forma.

 

Anxos Sumai logra estas virtudes maiormente con dúas armas, como son en primeiro lugar a pericia nas descricións, que transportan a un escenario que dan ganas de imaxinar, case obsesivo coma o de Adelaida García Morales en O silencio das sereas, e deliciosamente sensorial coma o descrito por Esther Freud na novela  Hideous Kinky que foi adaptada ó cine (que fantástico sería ver aquí tamén á gloriosa Kate Winslet interpretando a Nuria!), e en segundo lugar a aparición recorrente da estrañeza.

 

A estrañeza fíltrase nos poros deste relato que é polo demais realista, aínda contando con algún que outro perturbador detalle onírico. Desenvólvese nos anos noventa do século vinte e está localizado en lugares concretos como son a ría de Arousa e o monte Xiabre ou Meda, xunto con algúns capítulos protagonizados polo kunderiano pintor Tomás Induvina en Madrid.

 

Tal como sucede nalgunhas películas de David Lynch ou en novelas de Haruki Murakami – se ben a autora prefire dentro da literatura de Oriente ao maxistral Iasunari Kawabata – pequenos detalles rompen a monotonía prosaica do día a día cunha forza poética que sorprende. Unhas preciosas sandalias e uns pexegos ou - xa entrando na escuridade - unhas manchas no chan dun piso e unha gaivota morta cobran vida dun xeito inesperado, cunha frescura fascinante para a recepción dos lectores.

 

As temperaturas, as roupas, os ambientes: todo está descrito con mestría. Cada un encontrará os seus patróns ou ecos, as posibles influencias da autora: Marguerite Duras,  Francis Scott Fitzgerald e o Martin Amis de A viúva preñada tal vez? Pode ser que moitos poetas serviran de inspiración.

 

Falando coa propia autora, ten lugar a sorpresa de saber que está influída por Ken Bugull e outras escritoras africanas, posuidoras da valentía necesaria para inventar palabras, o cal chegou para seren cualificadas como perpetradoras do chamado “francés rebentado”, tal e como o denominou o tradutor e escritor Manuel Serrat Crespo. Ábrese un mundo novo de lecturas para os que descoñecemos a estas creadoras de países como Costa de Marfil e Senegal.

 

Pero entrando aínda no máis íntimo, Anxos Sumai revela que está moi influída polos relatos orais que lle escoitou ao seu bisavó, un home que sendo emigrante na Arxentina tivo a irónica sorte de gañar a lotería. Mais Anxos tamén aporta unhas escuras vetas de sensualidade (eses xeonllos de Nuria ...), amor e soidade que penetran fortes na sensibilidade do lector.

 

Todos estes factores sumáronse sen dúbida ás lecturas da autora dentro do campo da nosa propia literatura galega. Certamente, a min chámame con forza a atención o afortunado número de mulleres fascinadoras urxidas por autores galegos nas últimas décadas. Veñen á mente protagonistas saídas dos maxíns de Rosa Aneiros (Veu visitarme o mar), Xabier Quiroga (Era por setembro), Dolores Ruiz (Dentro da illa), Agustín Agra (a moza no relato sobre Monet dentro de O recendo das mimosas) ou Rexina Vega (Dark Butterfly). Que terán as mulleres galegas que espertan semellantes  inspiracións?

 

Por suposto, vén axiña á mente a figura colosal de Rosalía de Castro, e con ela o tema principal desta novela, como sostén a propia autora. Se en Rosalía era salientable o tema da loucura, a preocupación de “aí vai a tola”, no caso de Nuria o medo primordial é o de perder a propia identidade. Quen son eu e como son percibida pola xente? Na novela ela ten a sorte de que unha e outra vez os seus estraños comportamentos son recibidos cunha inaudita comprensión, e mesmo tenrura, por parte da xente coa que se encontra. Conmoven ata as bágoas estas reaccións, como a dos mariñeiros ó encontrala desvalida, pois presentan unha visión plenamente positiva da xente galega.

 

E aquí podemos, para rematar, facer unha reflexión sobre un aspecto parcial da literatura galega de hoxe en día. Nótase con tristura que os libros en galego van sendo en certo modo semiagochados ata practicamente desapareceren dos grandes centros comerciais. É moi posible que calquera lector do mundo, poñamos a Noruega como exemplo, prefira esta obra de Anxos Sumai a unha do mencionado e extremadamente exitoso Murakami, pero se non hai cando menos unha tradución ao inglés será moi difícil que poida acceder ao libro. Con moita modestia, Anxos confesa que xa estaría feliz con traducións de A lúa da colleita ao español e ao portugués (ela conta cun grupo de admiradores en Lisboa). Porén, vemos que os libros en galego son como unha raza aparte, pouco traducidos, pouco comentados en prensa ou blogs, poucas veces adaptados ao cine ou á televisión ... son marxinados! Esperemos que xurdan bestsellers mundiais galegos. Desta maneira, o mundo sabería máis de nós, viría máis turismo culto, medraría o noso prestixio cultural, e daríanse novas forzas ás chamas que manteñen vivo o noso idioma.

 

Na sombra das Torres, unha moza de cabelo roxo mira a ría cara á distancia. Un arrepío baixa a modo polo seu carrenlo e ela espera á persoa amada sorrindo baixo a luz da lúa.