O Pilar e o Franquismo

Durante o século XIX continuou a identificación da monarquía e de España coa Virxe do Pilar. A elite zaragozana tamén se aferra ao Pilar para loitar contra unha xente común demasiado rebelde. Os zaragozanos protagonizaron numerosas folgas e altercados na segunda metade do século XIX e principios do XX. O socialismo e, sobre todo, o anarquismo triunfaron entre a clase traballadora zaragozana.

Unha estratexia utilizada pola elite burguesa para combater isto foi a exaltación do que se chamaba “baturro”. Esta palabra despectiva que se utilizaba para designar aos campesiños foi convertida pola burguesía zaragozana no identificador do carácter aragonés. A ideoloxía detrás daquela lea divertida e nobre era a da submisión do obreiro ao xefe, do súbdito ao rei e do cristián á Igrexa. Había que defender esta idea e vinculala á Virxe do Pilar. Por iso, en 1887, creouse o Rosario de Cristal.

En 1892, cuarto centenario da chegada de Colón a América, o presidente Antonio Cánovas del Castillo quixo evitar que Estados Unidos aproveitase esta celebración (levaban anos celebrando o Día de Colón). Por iso, decretou o 12 de outubro como Día Nacional de España. A Virxe do Pilar quedou así unida a España, converténdose tamén na súa patroa. A idea de celebrar, xunto co resto de países latinoamericanos, comezou a desenvolverse o 12 de outubro como o Día da Carreira. En 1919 celebrouse este día por primeira vez en España, sendo a Virxe do Pilar a Patroa da Raza.

Honras á Virxe do Pilar

A Virxe do Pilar comeza, a partir dese momento, a magnificarse dun xeito esaxerado e absurdo. En 1905 é coroada cun adorno sufragado pola raíña rexente María Cristina. En 1908, aniversario do asedio de Zaragoza, foi nomeada Capitán Xeral pola súa defensa da cidade. En 1913 é proclamada patroa da Garda Civil. A Virxe do Pilar converteuse nun mito que xa transcendeu tanto a Zaragoza como a Aragón.

A devoción á Virxe do Pilar xa se estendeu por toda España e os nacionalistas viron nela e no Día da Raza un símbolo perfecto do seu imperialismo. Por iso, o fascista Ramiro de Maetzu inventou, en 1931, a palabra Hispanidade, imaxinando a unión de España con América Latina como un triunfo da raza, cultura e lingua españolas

O Pilar e o franquismo

O ditador Francisco Franco estaba moi contento coa idea imperial xunto coa Virxe do Pilar. O 12 de outubro converteuse no Día da Hispanidade e a Virxe do Pilar na súa patroa. Franco quería castigar e romper ao pobo aragonés, que tantos problemas lle dera durante a guerra. Deste xeito, os superviventes da guerra e da represión sufriron a imposición do folclore, da vestimenta “tradicional” e dun carácter aragonés moldeado para a ocasión por Coros e Danzas da Sección Feminina. O baturro e o cateteo sumisos ansiados polos caciques zaragozanos convertéronse por imposición no verdadeiro aragonés, que tiña que ser un bo español, un bo católico e un entusiasta do franquismo.

E de novo, como lle sucedeu a Filipe IV, o xeneral Franco atopou un milagre que uniu todos estes intereses. En 1958 celebrouse o 20 aniversario do milagre da non explosión de dúas bombas supostamente lanzadas por un anarquista catalán. Como na Guerra da Independencia, a Virxe do Pilar volvera actuar. Púxose do lado da Cruzada Nacional de Franco e desbaratara os plans dos inimigos de España. Como conmemorar isto?

Decidiuse imitar a ofrenda de flores que os valencianos fan á Verge dels Desamparats. A oferta valenciana é moito máis natural, xa que se celebra en marzo. Dado que outubro non é o mes das flores, foi necesario recorrer aos invernadoiros para poder facer esa ofrenda. Decretouse que os zaragozanos acudiran á praza José Antonio (actualmente Os Sitios) onde se lles entregarían as flores para colocar nunha imaxe da Virxe do Pilar instalada fronte á basílica.

O resto é coñecido por todos. O partido fascista hispano identifícase co Día Nacional de España, por riba dun partido que debería ser máis importante para un Estado democrático e aconfesional, como é o Día da Constitución. En España, o 12 de outubro segue mesturándose coa festa relixiosa, coa militar, coa conquistadora, coa supremacía... e insístese en que toda América celebra esa mesma festa. De nada serve que só Guatemala e Panamá manteñan o nome fascista de Día da Hispanidade e o resto dos países americanos prefiran celebrar o 12 de outubro o Día da Resistencia Indíxena (Venezuela) ou o Día das Culturas (Costa Rica).

O ideario centralista triunfou impoñendo a Virxe do Pilar sobre San Valero, San Jorge, San Salvador, Corpus Christi e a verdadeira catedral de Zaragoza. O Rosario de Cristal (invento das elites conservadoras do século XIX) e a Ofrenda de Flores (invento franquista) convertéronse nas máximas expresións das festas do Pilar. Os zaragozanos perderon o espírito combativo e únense con entusiasmo ás autoridades civís, militares e relixiosas para levar flores a Pilar. Como fan iso? Vestidos de Baturro. A asimilación triunfou e a identidade aragonesa foi suplantada. Como dixo o ditador Franco: “España, sen a Virxe do Pilar, non sería España”.

Luis Rodríguez Patiño, cura párroco de Momán