“Ás apalpadas” ou “ás apalpadelas”, equivalentes, entre outras, á castelá “a tientas” (na acepción de “valéndose do tacto”)

Para indicar que alguén se ten que valer das mans e do tacto para recoñecer as cousas, por mor de ter pouca vista, de ter tapados os ollos ou de haber demasiada escuridade, en castelán a locución máis usada é a tientas (locución esta que abordaremos na vindeira entrega co seu outro significado, isto é, aquel que, tirado literalmente do Diccionario da Real Academia Española, di: “Con incertidumbre, dudosamente, sin tino”).

En galego dispomos de locucións propias que cobren ese mesmo contido do que agora estamos a falar, como imos ver deseguido:

 

 

A tientas

A la tentaruja && A tiento && Por el tiento

{= Valéndose das mans e do tacto para recoñecer as cousas, por mor de ter pouca vista ou de haber demasiada escuridade.}

Ás apalpadas

Ás apalpadelas

Ás atoutiñadas

Ás atoutiñas

[E MAIS]:

Ás atoutiñadelas

Ex.: Al irse la luz y no tener nada a mano con lo que alumbrarse, tuvieron que ir a tientas hasta el trastero, donde tenían las velas y las linternas.

Ó se ir a luz e non teren nada á man con que se alumar, tiveron que ir ás apalpadas ‡ ás apalpadelas ‡ ás atoutiñadas ‡ ás atoutiñas ata o rocho, onde tiñan as candeas e os focos.

Ex.: Lo habían citado para la descarga a las tres de la mañana, así que para no despertar a su mujer se levantó de la cama en silencio, se vistió a tientas y salió de casa sin hacer apenas ruido.

Citárono para a descarga ás tres de mañá, así que para non espertar a muller ergueuse da cama en silencio, vestiuse ás apalpadas ‡ ás apalpadelas ‡ ás atoutiñadas e saíu da casa sen apenas facer ruído.

 

● Tamén, nos máis dos contextos:

A apalpar && Apalpando && A atoutiñar && Atoutiñando && A apoupiñar && Apoupiñando && [E MESMO]: A poutear && Pouteando

Ex.: Ó se ir a luz e non teren nada á man con que se alumar, tiveron que ir a apalpar ‡ tiveron que ir apalpando ‡ tiveron que ir a atoutiñar ‡ tiveron que ir atoutiñando ‡ tiveron que ir a apoupiñar ‡ tiveron que ir apoupiñando ata o rocho.

 

● E incluso tamén, como locucións non recolleitas na actual norma léxica (DRAG), mais si rexistradas noutras obras lexicográficas:

A palpas && [E MESMO]: A tortubillóns && Ás palazadas

 

 

NOTAS:

1. Como xa temos comentado nalgunha ocasión, nunca hai que perder de vista o feito que entre dúas linguas non se producen, como se dunha relación matemática se tratase, sempre relacións biunívocas entre voces ou expresións da lingua A e voces ou expresións da lingua B (isto é: non sempre, nin en todos os contextos, a voz ou expresión X dunha lingua se corresponde coa voz ou expresión H doutra lingua, e viceversa).

Isto vén a conto porque hai ocasións en que entre as secuencias que nesta sección facemos constar do castelán e as equivalencias que reflectimos para o galego non se produce esa relación de equivalencia biunívoca, nin exacta, en todos os ámbitos de uso. Para tentar clarificar un pouco o que acabamos de dicir, poñemos un exemplo en relación coas expresións do presente artigo:

Ex.: Lo habían citado para la descarga a las tres de la mañana, así que para no despertar a su mujer se levantó de la cama en silencio, se vistió a tientas y salió de casa sin hacer apenas ruido.

Inda que entendemos que neste caso en galego se podería empregar, sen que sexan condenables, as secuencias vestirse ás apalpadas # ás apalpadelas # ás atoutiñadas # ás atoutiñas, dános a impresión de que o máis “normal” (isto é, o que lle sairía de xeito natural á maioría de galegofalantes de seu) para estes contextos sería botar man de secuencias como vestirse ás cegas ou vestirse ás escuras:

Citárono para a descarga ás tres de mañá, así que para non espertar a muller ergueuse da cama en silencio, vestiuse ás cegas ‡ ás escuras [ENTENDEMOS QUE TAMÉN PODERÍAN SER POSIBLES, INDA QUE MENOS “NATURAIS”: vestiuse ás apalpadas ‡ ás apalpadelas ‡ ás atoutiñadas ‡ ás atoutiñas] e saíu da casa sen apenas facer ruído.

2. As expresións galegas están tiradas das seguintes fontes:

- Recolleita propia documental (artigos de prensa, artigos ou comentarios na Rede, obras escritas, folletos publicitarios, etc.).

- Asociación de Escritores en Lingua Galega: Sección “Palabras con memoria”1, á que se pode acceder a través de Internet no enderezo seguinte: https://www.aelg.gal/palabras-con-memoria.

- Cerradelo, Silverio & Valls, Esteve: “Achega fraseolóxica para un dicionario bilingüe galego-catalán 7 catalán-galego”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 15, 2013, páxs. 37-132. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Domínguez Rial, Evaristo: “Fraseoloxía e paremioloxía de Bergantiños (Cabana de Bergantiños, Carballo e Coristanco”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 13, 2011, páxs. 301-404. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- García González, Constantino: Glosario de voces galegas de hoxe (1985). Universidade de Santiago, Verba, anexo 27. Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).

- García, Constantino & González González, Manuel (dirs.): Dicionario castelán-galego da Real Academia Galega. Colección Galicia Viva / Real Academia Galega. Fundación Pedro Barrié de la Maza, ano 2004.

- Hermida Alonso, Anxos: “Fraseoloxía de Matamá (Vigo)”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 11, 2009, páxs. 283-304. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Martínez [actualmente, Martíns] Seixo, Ramón Anxo (dir.): Dicionario fraseolóxico galego. Edicións A Nosa Terra, Vigo, 2000.

- Noriega Varela, Antonio: Como falan os brañegos. Ed. Nós, 1928, A Coruña.

- Otero Álvarez, Aníbal: “Hipótesis etimológicas referentes al gallego-portugés”, CEG LIII, pp. 329-347. Ano 1962. Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).

- Real Academia Galega: Dicionario da Real Academia Galega (versión en liña).

- Rivas Quintas, Elixio: Material lexicográfico da súa elaboración consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina):

a. Frampas, contribución al diccionario gallego, publicado en 1978.

b. Frampas II, contribución al diccionario gallego, publicado en 1988.

c. Frampas III, contribución al diccionario gallego, inédito e cedido polo autor para o Diccionario de diccionarios da lingua galega.

- Sobreira Salgado, Juan: Material lexicográfico elaborado por Juan Sobreira Salgado entre 1787 e 1805. Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).

- VV.AA.: Apéndice ó Diccionario enciclopédico gallego-castellano de Eladio Rodríguez González. Publicado en 1961. Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).