Ataxia da Costa da Morte, avances no coñecemento dunha enfermidade rara

Os estudos sobre as ataxias avanzaron moito durante as dúas últimas décadas. Dise así, ataxias, en plural porque cada unha delas presenta algún trazo distintivo. No caso concreto da ataxia da Costa da Morte foi o doutor Manuel Arias quen comezou a investigar sobre esta doenza. Este neurólogo caeu na conta que as persoas afectadas presentaban un cadro semellante, ademais tamén houbera casos dentro da familia e por último, a maioría eran persoas procedentes da área do río Anllóns. “Calcúlase que hai 200 persoas afectadas pola Ataxia Costa da Morte, delas 150 residen en Galicia” di Ramón Moreira, da Asociación Galega de Ataxias. Existen máis grupos coa ataxia SCA36, que é a súa denominación científica en Valencia, Murcia, Albacete e Alicante, sur de Francia, norte Italia e Turquía. Hai dezasete individuos en Xapón, Australia, Arxentina, Uruguay e EEUU, todos con ascendencia europea e xaponesa. A ataxia xaponesa é lixeiramente distinta a pesar de ter a mesma nomenclatura: SCA36. Alí chámanlle “doenza do río Asida”, porque os afectados viven xunto a este río, na prefectura de Hiroshima.

“Aquí as persoas afectadas saímos da zona do Anllóns. Fixen dúas árbores xenealóxicas con 500 nomes, varias xeracións atrás. En Galicia dous terzos dos afectados saímos dun lugar de tres casas que agora están abandonadas en Campo do Curro, en Anllóns, Ponteceso” explica Moreira.

ATAXIAS

As ataxias son un conxunto de trastornos que afectan a coordinación motora, segundo a parte do sistema nervioso afectado poden ser sensoriales, vestibulares o cerebelosas sendo as últimas as mais abundantes. “As ataxias cerebelosas son causadas debido a unha disfunción do cerebelo e das súas conexións así como da dexeneración das células de Purkinje. A disfunción do cerebelo pode ser adquirida debido a traumatismos, alcoholismo ou por mutacións en xenes que van afectar a súa función”.

Quen explica isto último é Ana Quelle Regaldíe, bióloga e doutorada pola USC coa tese “Desenvolvemento de modelos de peixe cebra (Danio rerio) para a investigación da SCA36 e outras ataxias” dirixida polas doutoras María Jesús Sobrido e Laura Sánchez Piñón. Ana Quelle traballa actualmente no “Institut Imagine” de París dentro do grupo “Translational Research for Neurological Diseases” dirixido polo Dr. Kabashi, un referente no estudo da ELA. “A día de hoxe a miña investigación postdoutoral consiste na busca de vías moleculares comúns entre a ELA e a ataxia da Costa da Morte (SCA36) que poidan repercutir en opcións terapéuticas” explica Quelle.

As últimas palabras sinalan que a pesar de térense descuberto novas ataxias e novas sintomatoloxías, non existe unha resposta farmacolóxica que permita unha mellora na calidade de vida das persoas que as sofren.

ATAXIA DA COSTA DA MORTE

Antes mencionouse ao neurólogo Manuel Arias quen nos 1990 viu como chegaban pacientes ao servizo de Neuroloxía do CHUS pacientes da Costa da Morte con síntomas de ataxia. A investigación avanzou cando xa se puido dispoñer de tecnoloxía molecular máis avanzada para realizárense probas aos pacientes que deron negativo en todas as ataxias coñecidas naquel momento. Manuel Arias asociouse coa tamén neuróloga María Jesús Sobrido, especialista en neuroxenética“Fundación Pública Galega de Medicina Xenómica”.

Cando conseguiron financiación da Consellería de Sanidade en 2005 e do “Instituto de Salud Carlos III” en 2006, iniciaron as pescudas entre pacientes e neste sentido contaron coa axuda dun dos pacientes, Ramón Moreira quen descubrira mediante a creación das súas árbores xenealóxicas a procedencia desta ataxia desde dúas grandes familias. Como se orixinou aínda é algo que se descoñece. “As investigacións xenealóxicas de Ramón Moreira encontraron datos en documentos do século XVII e XVIII” di Manuel Rey, xornalista e autor do libro 'El mal sin cura de la Costa da Morte'. Puido ser a chegada dun individuo portador o causante desta doenza na zona do Anllóns? “O que conseguiron os investigadores é apuntar a posibilidade dun primeiro afectado mais varios séculos atrás, por iso non se sabe se veu de fóra” ou foi a primeira persoa en sufrir a mutación SCA36.

Por outra parte, Ana Quelle lembra que “a doutora María García Murías presentou unha tese doutoral coa que se comezou a cartografar o xenoma para encontrar unha rexión cromosómica en común para as persoas afectadas”. A creación deste cartografado “permitiu localizar o xen afectado e a mutación, unha repetición polimórfica GGCCTG no intrón do xen NOP56”. Durante a mesma época descubriuse a ataxia xaponesa do río Asida. Tanto a galega como a xaponesa foron clasificadas como Ataxia Espiñocerebelosa Tipo 36 (SCA36).

A diferenza da SCA36 é que se manifesta tardiamente, a partir dos 40 ou 50 anos. “Quizais isto fixo que se detectara tan recentemente, porque antes a esperanza de vida era moi curta e posiblemente as persoas relacionaban a ataxia coa perda de motricidade e outras carencias que se sofren coa idade” di Manuel Rey.

ATAXIAS DOMINANTES E RECESIVAS

“Todas as enfermidades xenéticas teñen un compoñente de consanguinidade sobre todo en rexións xeográficas illadas” explica Ana Quelle. Quitando as ataxias producidas por accidentes ou lesións, as xenéticas ou hereditarias abranguen un número moi amplo de enfermidades causadas por mutacións en diferentes xenes. Calsificar as ataxias de momento está resultando un traballo difícil. Porén, poden dividirse en dominantes e recesivas, como explica Quelle.

As ataxias dominantes comezan na idade adulta e teñen unha sintomatoloxía de ataxia pura. Só se necesita unha mutación nunha das dúas copias dun xen (chamadas alelos) para ter a enfermidade e polo tanto para transmitirse á descendencia. Só ten que haber un proxenitor afectado, que tería un 50% de posibilidades de pasar a mutación aos seus fillos.

As ataxias recesivas teñen un comezo máis precoz, durante a infancia, e normalmente os síntomas clásicos da ataxia veñen acompañados de afectación metabólica ou de outros síntomas extraneuronais. Para que suceda a afectación os dous alelos do xen teñen que estar afectados. Polo que os portadores dunha soa copia defectuosa non estarían afectados pero si que poderían pasar a mutación á descendencia. Cando se xuntan dous portadores, teñen un 25% de pasar a mutación aos seus fillos.

As investigacións máis recentes, tanto no campo puramente científico como xenealóxico, focalizaron unha ataxia característica da Costa da Morte. De momento non hai cura, mais en tres décadas avanzouse moi rápido sobre a súa investigación logo de séculos de total descoñecemento. Xa se coñecen parte das mutacións xenéticas, un primeiro paso para achegarse á solución.