Onde nace o arraigo rural? "As persoas queren traballar onde lles gusta vivir"

Hai terras que semellan caladas, pero que murmuran a quen se anima a escoitar. En Galicia, entre montes, aldeas e camiños que se perden entre a néboa e o verdor, non só hai silencio ou abandono. Tamén hai sementes. Ideas que xerminan en lugares nos que o tempo semella ir máis amodo, pero nos que se xesta un futuro con máis senso: o rural como escenario de oportunidade, identidade e sustentabilidade. Nun mundo marcado pola concentración urbana, os discursos sobre o despoboamento e o abandono do campo repítense case coma unha profecía invisible. Sen embargo, voces como a de Nuria Begoña Calvo Babío, catedrática de organización de empresas da Universidade da Coruña (UDC) e directora técnica do Observatorio do Emprendemento de España, propoñen unha lectura máis complexa, máis matizada e máis esperanzadora.

"O arraigo do territorio é un valor que existe e que atrae a profesionais e tamén a emprendedores, porque as persoas queren traballar onde lles gusta vivir", asegura Calvo Babío a Galicia Confidencial. E nesta frase condénsase toda unha filosofía de desenvolvemento territorial que non se basea unicamente en plans estratéxicos ou incentivos fiscais, senón en comprender a lóxica interna das comunidades rurais: os seus vínculos, o seu coñecemento acumulado, a súa relación cos recursos naturais e a súa vontade de permanecer. Dende o seu doble rol académico e directivo no Global Entrepreneurship Monitor (GEM), un dos estudos máis ambiciosos sobre emprendemento a nivel mundial, a catedrática da UDC leva anos analizando a actividade emprendedora en Galicia. E, este ano, como novidade, o equipo profundou na dimensión rural do emprendemento.

"ÁS VECES, DENDE AS ADMINISTRACIÓNS, A CLAVE NON SE TRATA TANTO DE FINANCIAR COMO DE DEIXAR FACER"

O resultado? Unha paisaxe chea de contrastes, pero tamén de sinais positivos: no rural galego hai iniciativas, hai dinamismo e hai liderado feminino. "Hai máis mulleres emprendedoras que homes no rural galego, a diferenza do que acontece no conxunto do territorio", explica. Unha realidade que fala non só de necesidade, senón tamén de decisión, de capacidade e de visión de futuro. Estas mulleres non só abren negocios: constrúen alternativas, revalorizan saberes tradicionais, innovan en sectores como o agroalimentario, o turismo sustentable, os servizos de proximidade ou a economía circular. Así, o emprendemento rural, como explica Calvo Babío, non xorde por arte de maxia, senón cando as persoas detectan oportunidades. "Pode ser unha vantaxa en custos, unha experiencia específica, un coñecemento do territorio, un mellor acceso a un recurso tan valioso como o liño... Non todo se pode fabricar artificialmente, hai que partir do que hai", insiste.

Por iso, a catedrática da UDC recalca que os lexisladores deberían escoitar máis a quen están xa no terreo e queren emprender na súa terra, no canto de deseñar políticas dende despachos urbanos alonxados da realidade do rural que, en non poucas ocasións, rematan obstaculizando aos emprendedores. Con todo, a súa crítica non é destrutiva, senón construtiva: non só pide financiamento, senón, sobre todo, liberdade, axilidade e atención. "Ás veces non se trata tanto de financiar como de deixar facer", comenta. Unha mensaxe que resoa especialmente en contextos nos que a burocracia, a lentitude administrativa ou a falta de visión transversal rematan desmotivando mesmo as iniciativas máis prometedoras.

"UN DOS ELEMENTOS QUE MOTIVA A QUEN EMPREDEN NO RURAL É PRECISAMENTE A CALIDADE DE VIDA"

Os datos do GEM reforzan esa idea de resiliencia. O estudo, que recolle máis de 30.000 entrevistas en toda España cada ano, e máis de 2.000 só en Galicia, conten indicadores que mostran algo claro: unha vez que as iniciativas emprendedoras nacen no rural, teñen menos probabilidades de pechar que nas contornas urbanas. A razón? O arraigo, novamente. A vontade de manter aquilo que se ten creado con esforzo, nun territorio no que cada emprego conta e no que cada negocio ten un impacto directo na comunidade. O rural non só é unha xeografía: é unha cultura, unha maneira de vida. E cando ofrece calidade de vida --menos contaminación, vivenda máis asequible, proximidade humana, acceso á natureza-- convértese tamén nun incentivo para atraer talento.

"Un dos elementos que motiva a quen emprenden no rural é precisamente iso: a calidade de vida. E o feito de que as persoas queiran vivir onde traballan e traballar onde viven", reflexiona Calvo Babío. Esta idea de economía con raíces, de proxectos conectados co lugar, é tamén un valor diferencial fronte a outros territorios. Galicia, coa súa densidade de aldeas, coa súa estrutura policéntrica, coa súa historia de relación intensa coa terra e co mar, ten unha vantaxa competitiva que non se mide só no PIB. "A Costa da Morte ten o seu valor, a Ribeira Sacra ten o seu e cada territorio ten o seu, só hai que saber detectalo", apunta a catedrática da UDC. Detectar valor, detectar oportunidades.

"ESTAS INICIATIVAS AXUDAN A FIXAR POBOACIÓN E, ADEMAIS, XERAN EMPREGO, ATRAEN A NOVOS VECIÑOS, REACTIVAN SERVIZOS..."

Esa é a clave do emprendemento rural, o que non se impón dende arriba nin se copia de outros modelos. O que nace dunha necesidade, dun desexo, dunha intuición. E que pode converterse nunha resposta potente ao gran reto dos nosos días: o despoboamento. "Claro que estas iniciativas axudan a fixar poboación e, ademais, xeran emprego, atraen a novos veciños, reactivan os servizos e son unha peza clave", asegura Calvo Babío. Fronte á visión cartografista que reduce o rural a un territorio en retroceso, a mirada da catedrática da UDC --avalada polos datos, pero tamén pola experiencia e compromiso-- ofrece unha alternativa. Non se trata de negar os problemas: trátase de non resignarse. De ver en cada aldea non unha ruína, senón unha posibilidade. E de actuar en consecuencia. Porque talvez o futuro non estea só na nube, nin nos centros de innovación das grandes cidades.

Talvez tamén se estea escribindo, pouco a pouco, coa humildade e a constancia de quen apostan por quedar. Dende un obradoiro de conservas artesanas na Fonsagrada, dende un obradoiro de pan ecolóxico en Lalín ou dende un proxecto de turismo inclusivo na Ribeira Sacra. Dende unha explotación de agricultura rexenerativa no Courel ou unha pequena empresa téxtil con raíces familiares en Terra de Melide. Iniciativas que nacen sen facer ruído, pero que transforman a súa contorna con cada paso que dan. Quizais, como di Calvo Babío, "a iniciativa está onde está o valor". E en Galicia, o valor segue latexando baixo a chuvia, entre as pedras, nas mans que non se renden. Nesas mans que coñecen o terreo, que entenden os ritmos da natureza, que saben o que costa levantar algo dende cero e o que significa non depender de ninguén para sostelo. Aí, entre o esforzo e a esperanza, está nacendo outra maneira de pensar o desenvolvemento: unha que non arrasa, senon que coida; que non se impón, senón que arraiga.