“Nun viravira”, unha das moitas equivalencias do castelán “en un periquete” (1ª parte)

Tanto na lingua castelá coma no idioma galego dispomos dunha boa chea de secuencias expresivas con que se dá a entender que algo acontece, ou se realiza, rapidamente e nun breve espazo de tempo.

No presente artigo (que, a fin de non ateigar de excesiva información os lectores e lectoras por mor do número de expresións que nel se van reflectir, xebraremos en dúas entregas) imos pór de manifesto algunhas delas.

En un abrir y cerrar de ojos

En un abrir de ojos

En un volver de ojos

{= Rapidamente e nun breve espazo de tempo.}

Nun abrir e cerrar de ollos

Nun abrir e pechar de ollos

Nun abrir e fechar de ollos

[E MAIS]:

Nun chiscar de ollo(s)

Nun piscar de ollo(s)

Ex.: Uno no puede fiarse, que aunque hoy todo te vaya de puta madre, la vida te puede cambiar en un abrir y cerrar de ojos.

Un non se pode fiar, que inda que hoxe todo che vaia de puta madre, a vida pódeche cambiar nun abrir e cerrar de ollos ‡ nun abrir e pechar de ollos ‡ nun abrir e fechar de ollos ‡ nun chiscar de ollos ‡ nun piscar de ollos.

● Tamén:

En menos de nada

En menos de nada && Nun tempo/tempiño de nada && En tempo/tempiño de nada

● E tamén:

En un visto (y) no visto

Nun visto (e) non visto

● E mais tamén:

En menos (de lo) que canta un gallo

[POR POSIBLE INFLUENCIA CASTELÁ]: En menos (do) que canta un galo

Ex.: Un non se pode fiar, que inda que hoxe todo che vaia de puta madre, a vida pódeche cambiar en menos de nada ‡ nun tempo de nada ‡ en tempiño de nada ‡ nun visto (e) non visto ‡ en menos do que canta un galo.

● E así mesmo tamén:

En un periquete

Nun viravira && Nunha patada && Nun # Dun chimpo && Nun pincho && Nun brinco && Nunha carreira && Nun correndiño && Nun alustro && Nun garapaldo && Nun # Dun pulo && Nun vira && [E MAIS]: Nun vírame a man && Nun vira da man && Nun virar a man && Nun virar da man && No virar dunha man && Nunha volta de man && Nun vírame a monteira

Ex.: Un non se pode fiar, que inda que hoxe todo che vaia de puta madre, a vida pódeche cambiar nun viravira ‡ nunha patada ‡ nun chimpo ‡ nun correndiño ‡ nun alustro ‡ nun garapaldo ‡ nun pulo ‡ nun vírame a man.

● E inda tamén:

En un santiamén && En un amén && En un decir amén && En un Jesús && En un decir Jesús

Nun santiamén && Nun amén && Nun dicir amén && Nun dicir Xesús

NOTAS:

1. A voz garapaldo (tirada, para o emprego que aquí nos ocupa, tanto da revista Ardentía coma da sección “Palabras con memoria” da Asociación de Escritoras/Escritores en Lingua Galega) áchase rexistrada, entre outras fontes, no Dicionario de Dicionarios da Lingua Galega, sobre todo co significado de empuxón violento e mesmo tamén (cadrando nesta última acepción co castelán varapalo) co de golpe dado cun pau ou cunha vara.

2. As expresións e solucións galegas están tiradas das seguintes fontes, ou inspiradas nelas (xuntamos as fontes correspondentes ó que é o artigo completo, isto é, as que se utilizaron para esta entrega e mais para a seguinte):

- Recolleita propia da oralidade galega.

- Recolleita propia documental (artigos de prensa, artigos ou comentarios na Rede, obras escritas, folletos publicitarios, etc.).

- Ardentía. Revista Galega de Cultura Marítima e Fluvial, núm. 5.

- Asociación de Escritoras/Escritores en Lingua Galega: Sección “Palabras con memoria”, á que se pode acceder a través de Internet no enderezo seguinte:

https://www.aelg.gal/palabras-con-memoria

- Barbeito Lorenzo, María Dolores: “Frases feitas do Concello das Neves”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 7, 2005, páxs. 293-301. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Castelo Santaballa, Lela & Quintairos-Soliño, Alba: “Tras deste tempo, tempo vén. A fraseoloxía de Xermade”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 22, 2020, páxs. 195-229. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Castro Otero, Salvador et alii: “Botando unhas liñas no mar do Morrazo”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 19, 2017, páxs. 127-150. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Cerviño Ferrín, María Victoria: “Fraseoloxía e paremioloxía de Sebil, 1”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 14, 2012, páxs. 287-308. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Cuns Lousa, Xulio: “Rabusco”. En Anuario Brigantino, 12, 1989, páxs. 259-287.

- Da Cerna: “Ditos, frases feitas e refráns”, no blog “Da Cerna”, accesible no enderezo https://dacerna.blogspot.com/p/ditos-e-frases-feitas.html.

- Ferro Ruibal, Xesús: “Cadaquén fala coma quen é. Reflexións verbo da fraseoloxía enxebre”. Discurso de ingreso do profesor Ferro Ruibal na Real Academia Galega o 4 de maio de 1996.

- Filgueira Valverde, X. F. & Tobío Fernandes, L. & Magariños Negreira, A. & Cordal Carús, X.: Vocabulario popular castelán-galego. Publicado por entregas en 1926. Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).

- Franco Grande, Xosé Luís: Diccionario galego castelán e vocabulario castelán-galego (2ª edición), publicado en 1972. Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).

- Fraseoloxía Carcamana. Dentro do blog Historia e historias da Arousa.

- García, Constantino & González González, Manuel (dirs.): Dicionario castelán-galego da Real Academia Galega. Colección Galicia Viva / Real Academia Galega. Fundación Pedro Barrié de la Maza, ano 2004.

- García García, Nuria: “Breve achega á fraseoloxía do Couto de Oíns (Arzúa)”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 24, 2022, páxs. 167-183. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Graña Núñez, Xosé: Vacilacións, interferencias e outros “pecados” da lingua galega. Ir Indo Edicións, Vigo, 1993.

- Groba Bouza, Fernando: “Nas uñas, nas mans ou nos pés has saír a quen es”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 16, 2014, páxs. 357-437. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- López Ferro, Xosé María: “Locucións, fórmulas e paremias do concello das Pontes de García Rodríguez”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 17, 2015, páxs. 135-178. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Martínez [agora, Martíns] Seixo, Ramón Anxo (dir.): Dicionario fraseolóxico galego. Edicións A Nosa Terra, Vigo, 2000.

- Martíns [antes, Martínez] Seixo, Ramón Anxo: “O labor de fraseógrafo de Manuel Leiras Pulpeiro”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 4, 2003, páxs. 59-77. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Martíns [antes, Martínez] Seixo, Ramón Anxo: “Hai cousas que parecen lousas. Unha nova achega á fraseoloxía do Cachafeiro”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 18, 2016, páxs. 211-247. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- OUVIDO ALGURES: Conta de Instagram.

- Real Academia Galega: Dicionario da Real Academia Galega (versión en liña).

- Rivas, Paco: Fraseoloxía do mar na Mariña luguesa. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 1, 2000. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Rivas Quintas, Eligio: Material lexicográfico da súa elaboración consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina):

a. Frampas, contribución al diccionario gallego, publicado en 1978.

b. Frampas II, contribución al diccionario gallego, publicado en 1988.

c. Frampas III, contribución al diccionario gallego, inédito e cedido polo autor para o Diccionario de diccionarios da lingua galega.

- Rodríguez González, Eladio: Diccionario enciclopédico gallego castellano, vols. I (1958), II (1960) e III (1961). Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).

- Santamarina, Antón (dir.) / Ernesto González Seoane / María Álvarez de la Granja: Tesouro informatizado da lingua galega (TILG). (Versión 4.1). Santiago de Compostela. Instituto da Lingua Galega.

- Valladares Núñez, Marcial: Diccionario castellano-gallego. Publicado en 1884. Consultado no Dicionario de Dicionarios da lingua galega (dirixido por Antón Santamarina).

- Vázquez Saco, Francisco: Refraneiro galego e outros materiais de tradición oral. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, 5, 2003. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

- Ventín Durán, José Augusto: “Fraseoloxía de Moscoso e outros materiais de tradición oral”. En Cadernos de Fraseoloxía Galega, anexo 1, 2007.