O cranio furado

Marabillosa a adaptación escenográfica e dramática feita polo xenial Quico Cadaval da obra A skull in Connemara, do xove angloirlandés Martin McDonagh.

Por Xurxo Ayán | Ponferrada | 12/01/2011

As tribulacións dun enterrador na Irlanda rural postmoderna. O xénero das historias de enterradores sempre me perseguiu, e ultimamente, algunha historia me chega gracias a Andrés de Barrantes, facedor e reparador de nichos do Salnés. A el débolle dúas historias que definen moi ben a economía política galaica. A primeira é o afamado caso de dona Clementina, velliña que decidiu marchar ao outro mundo co cabeza sobre a súa almofada preferida. Pasaron os días, e os fillos non topaban os cartos que deixara a señora na casa. Aquela ausencia sospeitosa deu que pensar á familia... Os tres millóns de pesetas estaban metidos dentro da almofada, no nicho. O outro conto é un exemplo emocionante de amor filial. Houbo que cambiar un morto de tumba, seis anos despois do pasamento. Estando nestas chegou unha señora de Suíza, filla do defunto. A muller preguntoulle a Andrés de Barrantes se, por un casual, se fixara na dentamia do pai, se aínda conservaba dúas moas de ouro que tiña. E Andrés, lacónico, respostoulle: Tiña, pero xa veu o seu irmao de Francia onte ao serán.

Cando falo de enterradores falo dos enterradores de antes. O troco nos rituais funerarios dos galaicos, o avance incontible da incineración e o éxito pavoroso dos nichos verticais en primeira liña de adro con vistas ao badal reconverteu aos enterradores en auténticos albaneis-cosméticos da morte. Nunha sociedade que venera o cemento, é lóxico que o pasamento dun individuo se realice nestes camposantos industriais que veñen substituír aquelas obras de arte que facían, por exemplo, os canteiros de Cuntis, exportadores polas Rías Baixas do modelo dos seus cemiterios de Estacas, Mesego, Arcos... Agora o cerimonial pecha co enterrador-albanel subido a unha escada, fechando o van cun muriño de tixolo, dando masa. Eses minutos valen o seu peso en ouro. Pouca xente abandona o lugar até que o paleta remata a súa obra. É unha sorte complexa. A propia reputación do enterrador está en xogo, diante de autobuses de parroquianos de toda a contorna, potenciais clientes, non o esquenzamos. Se un achega o ouvido, de seguro que escoitará críticas e piropos ao bo ou mal facer do emparedador. Outra cousa é cando este é parente ou amigo do finado. Nestes casos téñense visto auténticas obras de arte, unha síntese perfecta entre funcionalidade, solemnidade e dor. Coma un toureiro en estado de gracia, o albanel semellaba ofrecer ao auditorio cada xesto técnico, coma unha última ofrenda ao defunto querido. Nalgunha ocasión se ten escoitado algún conato de aplauso. Non hai nada que máis emocione a un galego ca un muro de ladrillo ben ergueito, sen lamparóns de cemento que escoen polas fírgoas dos tixolos, un paramento inmaculado, puro, prístino que separe simbolicamente do mundo dos vivos a un ser querido. E isto feísmo?

Non somos a familia Adams pero évos certo que na nosa casa de Cerasia cada Noiteboa acolle historias de mortos, enterradores e camposantos. E sempre volve o conto d’O Esguello. Non se sabe como ni por que, pero o Esguello de Cima de Vila ventaba cando se abrían tumbas no camposanto de Cerasia. Por morbo, curiosidade ou aburrimento, a figura deste home cortaba a liña do horizonte, asombrando (daba sombra), dende a sempiterna cuíña de area emprazada a rentes do cemiterio. Dende esta atalaia privilexiada, outeaba, albiscaba con todo detalle o que estaban a facer os enterradores. Unha destas xornadas coincidiu co debut dun meu tío nestes quefaceres postmortem. Seica había que facer sitio nunha tumba e había que estralar o cadaleito de debaixo no que descansaba a señora Remedios. De neno o meu tío acostumaba papar as primeiras cereixas do verao na cerdeira desta señora que sobresaía cara ao camiño. Loxicamente, a Remedios non entendía moito de Dereito Romano e botábase a Cristo cando daba cos lacazáns dos pícaros. Un serán colleuno in fraganti e caiulle enriba unha choiva de croios que deron con el no chao. O pobre do meu tío pensara que crebara a cadeira e pasou estrado dous días sen apenas poder moverse. Da señora Mercedes se acordaba aquela tardiña na que o cadaleito apodrecido se presentaba diante de el. Non tiña pensado cobrarlla. Con todo, o compañeiro non aturou a tentación e tralo renxer de madeiras e ósos meteu a mao ao chou no sartego e sacou pendurada dos cabelos brancos (que aínda se conservaban todos) a caveira da señora Mercedes; contra o sol deitándose na serra, relocía escintileante a moa de ouro na dentamia que debuxaba un sorriso morriñento, quizabes pensando nas caroubas do tempo das cireixas. O meu tío sentiu un arrepío que lle fixo revirar a cabeza, anoxado. Dende o seu balcón fúnebre, o Esguello, cun medio sorriso retranqueiro, cunha voz que saía de alá do fondo, tras a calada do xaruto Celta de rigor e unha gargallada, soltou aquela frase que pasou á historia necrolóxica da aldea: “Ai chacho, tú non vales pra iste traballo!” E ese mesmo día o meu tío deixou esa faceta para centrarse no tapado de nichos verticais. Iso si, como me di sempre, unha cousa aprendeu: iso de que os minifundistas somos os galegos é unha parvada. Os ricos non entenden que por moita terra que teñan e por moito solar que merquen, á fin e ao cabo, o home só necesita unha parceliña de dous por dous metros, porque todos nós, meu rei, seremos algún día caseiros, caseiros da Eternidade.