Estas son as claves para acompañar e evitar a "discriminación" dos menores migrantes que chegan a España

A Guía xurídica e psicosocial para profesionais que traballan con menores migrantes non acompañados (Medialuna, 2025) recomenda a empatía, a escoita activa e ofrecer espazos seguros e "libres de discriminación" para un correcto acompañamento dos menores migrantes non acompañados que chegan a España. O documento, que forma parte do proxecto 'Infancia segura: capacitación integral para a protección de menores migrantes ante a violencia e discriminación', financiado polo Ministerio de Inclusión, Seguridade Social e Migracións, e cofinanciado pola Unión Europea, propón ferramentas para os profesionais que traballan con estes menores e para o resto da sociedade.

"É imprescindible promover unha mirada máis humana, máis empática e máis coherente cos principios de xustiza social e dereitos humanos. Traballar con menores migrantes implica asumir un compromiso ético que vai máis aló do asistencial", subliñan os autores do documento, á vez que recomendan "desafiar os discursos sociais que criminalizan ou infantilizan a estes menores". En concreto, entre as propostas para os profesionais, suxiren: establecer rutinas diarias claras e coherentes; proporcionar un espazo físico seguro e acolledor; ofrecer aos menores unha comunicación clara e transparente, e practicar a escoita activa e a empatía.

Así mesmo, subliñan a importancia de que os menores conten con "figuras de apoio e de referencia estables" como "titores, mentores ou educadores sociais", e que estes mostren "un interese xenuíno" no benestar dos menores, máis aló de calquera comportamento superficial. "A miúdo, os mozos que atravesan situacións difíciles, como os menores non acompañados, poden ter dificultades para expresar as súas emocións ou adaptarse a novas normas sociais", subliñan os autores da guía. Neste sentido, avisan de que non se debe tomar a desconfianza "como algo persoal ou unha falta de respecto" pois quizá é consecuencia de "experiencias traumáticas previas". Por outra banda, propoñen traballar en grupos pequenos para ofrecer unha atención máis personalizada e subliñan a importancia da mediación intercultural, "que non se limita só a traducir idiomas, senón que facilita unha conexión máis profunda coas diferentes culturas".

NON SE TRATA DE ASIMILARSE Á CULTURA DOMINANTE

"A oportunidade de conectar coa súa cultura de orixe proporciona aos menores unha áncora emocional que lles axuda a enfrontar os desafíos da adaptación", aseguran os autores do documento, á vez que explican que non se trata de que os menores se asimilen á cultura dominante senón que constrúan "unha identidade que combine o mellor de ambas as culturas". Así, a guía propón "recoñecer, respectar e valorar a diversidade cultural sen caer en estereotipos ou exotizaciones" e sinala que os profesionais deben "cuestionar e combater activamente as estruturas de poder e discriminación por orixe". "Non se trata só de empatía, senón de adoptar unha postura activa contra o racismo, a xenofobia e a exclusión social", engade. Ademais, puntualiza que a integración non debe ser vista como un proceso "unilateral", no que só unha das partes, xa sexa a persoa que chega ou a que recibe, se adapta ao outro, senón como un proceso "mutuo". Por iso, insisten en que "para lograr unha integración efectiva e respectuosa dos menores estranxeiros non acompañados é fundamental establecer un ambiente seguro e libre de discriminación, onde todos os mozos poidan sentirse respectados e aceptados, independentemente da súa orixe".

EVITAR FRASES COMO 'NON É PARA TANTO'

Nesta liña, recomendan aceptar e comprender as emocións dos menores sen minimizar o problema nin ofrecer solucións apresuradas, dicindo frases como: "non te preocupes, non é para tanto" ou "non deberías sentirte así". No seu lugar, propoñen utilizar frases que validan as emocións como: "entendo que isto é moi doloroso para ti, e estou aquí para apoiarche no que necesites". Igualmente, suxiren evitar caer en comentarios ou actitudes que reforcen as barreiras culturais e perpetúen estereotipos con frases como: "en España faise así, cómese así" ou "nós/vós". Tamén aconsellan facilitar espazos onde os menores poidan practicar a súa relixión, manter as súas tradicións e acceder á súa alimentación habitual; e non asumir as crenzas relixiosas dunha persoa só pola súa orixe ou xeneralizar sobre as súas prácticas culturais sen coñecelas para non caer "en xuízos erróneos e pouco respectuosos".

Ademais desta serie de estratexias para a integración, a guía resume a normativa europea e destaca que esta protexe "de maneira explícita" á infancia migrante, "salientando o interese superior do menor, a reunificación familiar, a non discriminación, a prohibición de detención arbitraria e o acceso a procedementos xustos e tutela legal". Así mesmo, pon de relevo o "enfoque garantista" do modelo español, "onde o status migratorio nunca prevalece sobre os dereitos da infancia". Aínda que, os autores do documento avisan de que a práctica diaria "dista moito desta previsión normativa ideal" e apunta que "a realidade do sistema de protección nos últimos anos viuse profundamente afectada por unha serie de carencias estruturais que limitan a súa eficacia".

COLAPSO, CENTROS DESBORDADOS E PROFESIONAIS SOBRECARGADOS

Entre outros problemas, cita: "o colapso" do propio sistema de protección de menores, especialmente nas comunidades autónomas que reciben un maior número de menores migrantes; o feito de que "os centros de acollida adoitan estar desbordados"; a "sobrecarga" dos profesionais ou "a demora excesiva" na tramitación da documentación e na regularización administrativa dos menores. "Aínda que a normativa establece prazos para a identificación e documentación, na práctica estes prazos non sempre se cumpren, o que provoca que moitos menores permanezan durante longos períodos en situación de irregularidade", lamentan. Así mesmo, refírense á determinación da idade como "un dos puntos máis polémicos do proceso, con métodos que, a pesar de estar cuestionados a nivel científico e ético, seguen utilizándose pola falta de alternativas estandarizadas"; critican a "escasa lexislación específica e unificada" ou o "risco" que supón o paso á maioría de idade. Por todo iso, consideran "imprescindible" que o Estado e as comunidades autónomas "reforcen os seus recursos, homoxeinicen os procedementos e promovan unha lexislación específica e garantista que asegure un tratamento digno, áxil e efectivo para os menores migrantes non acompañados".

Varios menores migrantes, no tellado dunha nave industrial en Ceuta | Fonte: Antonio Sempere - Arquivo